Recenzja filmu

Kalifornia (1993)

"Kalifornia" Dominica Seny należy do kanonu kultowych dzieł filmowych. Film przełamuje konwencję tradycyjnego kina drogi, nabierając całkowicie nowego charakteru. To coś więcej niż tylko opowieść o zbrodni - to podróż w głąb ludzkiego umysłu, obraz ludzkich zachowań i drzemiących w człowieku instynktów. Poznajemy Briana i Carrie - całkiem udaną parę, którą łączy nie tylko miłość. Brian próbuje napisać książkę o seryjnych mordercach, a Carrie robi zdjęcia do jego książki. Razem odwiedzają miejsca zbrodni seryjnych morderców i badają przyczyny tragedii. Pewnego razu wpadają na pomysł wyjazdu do Kalifornii, oczywiście szlakiem seryjnych morderców. Aby podzielić koszty wyjazdu, wywieszają ogłoszenie dla ewentualnych towarzyszy podróży. Nie spodziewają się jednak, że na ich ogłoszenie odpowie wielokrotny przestępca - Early Grace, który jest aktualnie pod policyjnym nadzorem. Próbując przeanalizować ten film, trzeba zacząć od początku, czyli od historii Early'ego i jego dziewczyny Adel. Postać Early'ego idealnie pasuje do przedmiotu badań Briana Kesslera. Early jest bowiem mordercą, który siedział w więzieniu, a teraz znajduje się pod opieką kuratora policyjnego. Jego życie wyraźnie nie da się podporządkować jakiemukolwiek prawu. Early jest dziki i nieokrzesany, samym wyglądem budzi strach i niepokój. Odpowiadając na ogłoszenie Briana i Carrie, znalazł dla siebie szansę wyrwania się od teraźniejszego życia i znalezienia nowego. Kalifornia to dla niego swoisty "amerykański sen", kraj wielkich możliwości, cel, w którym widzi wolność i zerwanie z przeszłością. Adel, dziewczyna Early'ego, jest drobną kobietką o wyglądzie nastolatki. Sprawia wrażenie zaniedbanej. Jak się później okazuje, jest ofiarą gwałtu, a Early'ego poznała przypadkiem. Stał się on dla niej oparciem, jest z nim, ponieważ czuje się przy nim bezpiecznie. Pomimo iż Early miewa napady agresji i bije ją, ona nie jest w stanie odejść od niego wmawiając sobie, że jeśli "obrywa", to słusznie, za swoje przewinienia. Te wyssane z palca wytłumaczenie, jak również ograniczenia typu zakazu palenia papierosów i picia alkoholu są w rzeczywistości podyktowane wpływem Early'ego i jego zachowaniem wobec niej. W tym sensie Adel jest dziewczyną nieśmiałą, zastraszoną i niezrównoważoną. W końcu jednak przyjdzie pora, że zrozumie fakt, iż jej chłopak jest mordercą. Przewodnim tematem filmu Dominica Seny jest motyw zbrodni i jej wpływ na ludzkie życie. Reżyser poprzez osobę Briana próbuje odpowiedzieć na pytanie, co skłania człowieka do popełnienia morderstwa. A także, jakie uczucia towarzyszą mordercy, w tym co robi. Mnogość interpretacji i odpowiedzi różni nas wszystkich, odmienny światopogląd reprezentuje Brian, a inny - Early. Trudno ocenić, czyje postępowanie jest zdecydowanie złe, a czyje dobre. Nie można określić tego jedynie na podstawie tego, że Early jest mordercą. Ważne jest tu też stwierdzenie Early'ego wobec Briana: "Jeśli nigdy nie widziałeś zamordowanego człowieka, to jak możesz pisać książkę o seryjnych mordercach, skoro tak naprawdę nic nie wiesz na ten temat?". Trzeba przyznać, że pod tym względem rola Early'ego w społeczeństwie jest jak najbardziej destrukcyjna. Nie potrafi bowiem odnaleźć się w realnym świecie. Nie widzi sensu w pracy i uczciwym życiu, o czym świadczy złudne marzenie o Kalifornii. Jego dotychczasowe życie w końcu go zgubi, on jednak nie zdaje sobie z tego sprawy. Równie negatywnie można postrzegać postać Briana czy Carrie. Z punktu widzenia normalnego człowieka zainteresowanie zbrodnią i mordercami to skrzywienie psychiki, a fascynacja złożonym mechanizmem zbrodni jest dla wielu z nas objawem choroby psychicznej. W takim wymiarze Brian jest zdeprawowanym i zboczonym człowiekiem ze "zwichniętą psychiką", dzięki czemu nie zasługuje na miano bohatera pozytywnego. Podobnie rysuje się postać Carrie, której można zarzucić skrajne zainteresowanie nagością, wyeksponowane w jej fotografiach. W tej opowieści nie ma bohatera pozytywnego, chociaż najbliżej tego schematu stoi Adel, która nie jest złym człowiekiem. Właśnie poprzez chorobę umysłową, niesprzyjające warunki życiowe czy trudną przeszłość tłumaczy się motywy postępowania seryjnych morderców. Nie mniej wyraźnym i znamiennym tematem opowieści jest tytułowa Kalifornia. W wyobrażeniu bohaterów jest ona Mekką przestępców i zboczeńców, miejsce wielkich możliwości i cel dążeń każdego Amerykanina. To wyobrażenie ma wiele twarzy w pojęciu każdego z czwórki bohaterów. Dla Briana i Carrie to rynek zbytu ich pomysłów, miejsce znalezienia wymarzonej pracy i nieograniczonych możliwości, stanowiących wspaniały start dla ich życia zawodowego. Kontrastowo jawią się nam fantastyczne poglądy Adel i Early'ego. Dla nich Kalifornia to również nowe życie i nowy świat. To także ucieczka od przeszłości i teraźniejszości, miejsce marzeń i snów. Imaginacja ukrytych pragnień bohaterów znajduje odzwierciedlenie w ich postępowaniu. Sposób życia Briana i Carrie pozwoli im na osiągnięcie sukcesu. Dla Adel i Early'ego nie jest to jednak możliwe. Pomimo iż są tak blisko, nie jest im dane tam dotrzeć. Czy to właśnie sprawiedliwość? Być może, ale jeśli tak, to dlaczego Brian, który staje się mordercą, trafia do Kalifornii i rozpoczyna tam nowe życie. Podróż do Kalifornii to poszukiwanie Świętego Gralla, czegoś magicznego i nierealnego. Przedmiot snów i marzeń, który jest niemożliwy do zdobycia. Mnogość środków i koncepcji dotarcia do celu widoczna jest w skontrastowanych sylwetkach bohaterów. Wreszcie idea wolności reprezentowana przez Early'ego z góry skazana jest na porażkę. Jest on człowiekiem, dla którego nie ma miejsca w społeczeństwie. "Kalifornia" to obraz wielkich pytań i odpowiedzi na temat człowieka i jego zachowań. Jest filmem ponadczasowym, oderwanym od komercji kina popularnego, stawiający ambitnemu widzowi pytania i próbę stworzenia artystycznego obrazu przeznaczonego na odbiór emocjonalny i indywidualny.